Czesław Miłosz to poeta, który z dociekliwością intelektualną i inklinacjami moralisty łączy szczególnie dobitnie podkreślane przekonanie, że poezja nie znosi abstrakcji, że jest mową obrazów. Za wymowną ilustrację tej postawy może służyć w ostatnim jego zbiorze zabawnie przewrotny wiersz Idea, rodzaj ironicznej deklaracji antydoktrynalnęj, groteskowa przypowieść, w której autor podrwiwa z uwodzicielskich pokus myślenia abstrakcyjnie-utopijnego, stosując przy tym sztafaż stylizacyjny o wyraźnie malarskich walorach. Wydaje się, że tym, co pod względem myślowym narzuca się przy lekturze tego utworu przede wszystkim, jest wyraz postawy nieufnej wobec marzeń o naprawie ludzkości. Może dlatego nazwisko egzystencjalistycznego pesymisty Kierkegaarda pada w nim - na zasadzie osobliwego, kostiumowego kontrastu - w kontekście malowidła, kojarzącego się raczej ze średniowieczem lub jakimś renesansowym arrasem, przedstawiającym myśliwych osaczających "knieję Idei". Niebezpieczna przez swą nierealność jest bowiem przede wszystkim Idea uwodząca mirażami powszechnej szczęśliwości, a nie świadomość nędzy kondycji ludzkiej, właściwa egzystencjalistom i bliska także Miłoszowi. Niemniej filozoficzna wymowa wiersza nie wydaje się wcale jednoznaczna. Czyimiż to bowiem oczami oglądamy ową Ideę, której obrazowy ekwiwalent ma wyraźnie zabarwienie negatywne? Nie jest powiedziane, że autor w pełni solidaryzuje się z gromadą prostodusznych myśliwych, którzy Ideę traktują jak zwierzynę łowną. W każdym razie dystans wobec nich jest wyraźnie zaznaczony charakterem stylizacji, sygnalizującej, iż autor świadom jest walorów Idei, z pewnością szlachetnej, a jej adwersarze odnoszą się do niej w sposób prymitywny i być może wcale jej nie rozumieją. Trudno zaprzeczyć, że w ich obrazie, skreślonym piórem poety, są również rysy pozwalające nam widzieć w nich typowych przedstawicieli Ciemnogrodu w zapasach z budzicielami oświaty czy rewolucjonistami, którzy marzą o sprawiedliwości społecznej. RYSZARD MATUSZEWSKI